O Xestal (Carlos Diaz Gestal)

Carlos Díaz Gestal, O Xestal (A Coruña, 1933-A Coruña, 1993), un folclorista que se autodefinía como «un contador de contos» e que acadou unha inmensa popularidade en Galicia na década dos sesenta e comezos dos setenta, faleceu o pasado luns aos 59 años na Coruña a causa dun derramo cerebral e onte foi enterrado no cemiterio parroquial de Razo-Carballo. Aínda que a maioría dos seus oíntes e seguidores o consideraban un humorista, nos seus múltiples discos e, sobre todo, nas súas actuacións, desde romarías a salas de festa, destilaba un intenso ton ácido e reivindicativo envolto na tradicional retranca do carácter campesiño. Malia todo iso, as súas gravacións encheron as programacións radiofónicas da época e chegou a recibir a Medalla al Mérito Turístico de mans do daquela ministro Manuel Fraga Iribarne. O Xestal, aínda que se converteu no prototipo de humor rural, naceu na Coruña no seo dunha familia obreira e empezou a súa carreira como folclorista nas agrupacións corais nas que se refuxiou na posguerra o sentimento cultural galeguista.

A finais dos setenta, coincidindo coa súa activa participación nas loitas contra a privatización dunhas marismas na comarca de Bergantiños, onde vivía, a súa faceta como showman caeu practicamente no esquecemento. Desde entón vivía pobremente nunha humilde casa rural, na que daba acubillo a todo tipo de marxinados. Ultimamente empezara a prodigarse de novo na radio e na televisión e preparaba a gravación dun disco.

Necrolóxica, por Xosé Manuel Pereiro, para o diario El País

O 2023 será o ‘Ano do Xestal’ en Carballo, tal como acordou a corporación municipal no pleno celebrado en xullo de 2022. A proposta aprobada inclúe a realización das xestións precisas para o traslado dos seus restos mortais desde o cemiterio parroquial de San Martiño de Razo, onde foi soterrado nun nicho cedido provisionalmente, ao cemiterio municipal de Carballo; a creación dunha comisión organizadora dos actos conmemorativos do ‘Ano do Xestal’, presidida polo alcalde ou persoa en quen delegue e formada por persoal de distintas áreas municipais e representantes de entidades e medios de comunicación aos que estivo ligado Carlos Díaz Gestal durante a súa estadía no noso concello, e o traslado deste acordo aos concellos nos que residiu ao longo da súa vida, así como á Xunta de Galicia e á Deputación Provincial da Coruña, para que se sumen, se así o consideran, á celebración.

Acordo da Corporación de Carballo en xullo de 2022

Así eran tamén os contos de Carlos O’Xestal, que oïamos os domingos ao mediodía na radio. Gaiteiro e contador de historias, O’Xestal era unha estraña celebridade na época da nosa infancia. Os seus heroes eran xente do pobo, a máis humilde, que saía triunfadora mediante o enxeño e a ironía. E falaban galego, cousa insólita nas emisións radiofónicas. Mesmo os maiores risos conseguíaos O’Xestal coas imitacións dos que intentaban disimular o seu acento, como quen se desprende dun estigma, con situacións tan cómicas como a do mozo que perde o embarque da Coruña a Bos Aires, e cando volta á casa, sen saír de Galicia, faino falando como un letrista de tango. A lingua galega era deste mundo, mais había un problema con ela. Lugares, momentos e situacións en que parecía un pecado nos labios. Vivía nas covas das bocas, mais dun xeito excéntrico, á maneira do vagabundo que esculca o camiño e a compaña antes de botar a andar. Un coñecido de meus pais visitounos para darlles a noticia de que por fin fora admitido como bedel dun banco. Déronlle os parabéns. Meu pai comentou: «E terás que mercar un traxe novo…» El respondeu cun curioso tratado de sociolingüística téxtil: «Xa está mercado! Onte probei coa gravata. Xusto ao apertar o no púxenme a falar un castelán macanudo.» O’Xestal facía rir a case todo o mundo ríndose de case todo o mundo, con ferretes que ás veces picaban a pel susceptíbel de tabús e complexos. Algunha vez actuou en ágapes onde estaban presentes as máis altas autoridades de paso por Galicia. Esa ocasional permisividade que se lle concede ao bufón ou ao cómico. Até que de súpeto desapareceu. A súa voz na radio. A súa imaxe, sempre co traxe típico, nos xornais. Non era algo do que eu fora daquela consciente, da desaparición do Xestal. O certo é que deixara de interesarme aquel tipo de humor enxebre. A cabeza andaba a outras cousas. Até que un día me encontrei cunha noticia na que reaparecía o humorista, mais non na páxina de espectáculos senón na de sucesos. Unha nota policial na que se falaba dunha redada na que foran detidas persoas consideradas «perigosos sociais». Entre eles, O’Xestal. Entrevisteino anos despois. Estarreceume o seu relato. Os malos tratos, a humillación, a experiencia terríbel da prisión en Badaxoz. Todo iso polo delito de ser homosexual. Durante o franquismo, a lei metía no mesmo saco a «proxenetas, rufianes y homosexuales». Cando saíu do cárcere, marcado como proscrito, era un rebelde. Un revolucionario. Con vida moi humilde, onda a súa nai, nunha aldeíña do litoral (Lema, en Baldaio) apostou a cabeza encabezando un movemento de resistencia para evitar a apropiación dun grande espazo natural. Entrelazados coa biografía, os seus contos de sempre acadaron outro sentido. Había moita dor detrás do humor. Pensei nel hai pouco, nese sorriso da retranca que non se despide nunca, que traspasa os velorios, que tenta acompañar mesmo no alén, cando vin todo ao longo da tapia dun cemiterio da costa unha pintada en brea que di dos mortos: Furtivos!

Ou sería unha mensaxe dos mortos para os vivos?

Manuel Rivas, en As voces baixas